گزارش محیط زیست در نیمه اول آذر 1404
۱۷ آذر ۱۴۰۴
- اوجگیری بحران آلودگی هوا و تعطیلی گسترده مدارس و دانشگاهها
- خشکسالی شدید و کمبارشی بیسابقه در آغاز سال آبی جدید و افت جدی منابع آب، مخصوصاً سدهای تهران
- تشدید بحران دریاچه ارومیه و تالابها و پیوند آن با ریزگردها و آلودگی هوا
- ادامهٔ بازتاب بینالمللی وضعیت آب و اقلیم ایران در حاشیه نشست COP30
۱. آلودگی هوای شدید و تعطیلی سراسری مدارس
الف) تهران وچندین شهر بزرگ کشور
- در اوایل آذر، شاخص آلودگی هوا (AQI) در تهران و اطراف به حدود ۱۷۰ تا ۲۰۰ رسید؛ این سطح آلودگی برای همه طبقات سنی ناسالم محسوب میشود. این خبر همراه با تعطیلی مدارس و محدودیت تردد کامیونها و خودروها گزارش شده است.
- گزارش دیگری که ۵ روز پیش منتشر شده، میگوید سازمان هواشناسی ملی برای تهران، کرج، مشهد، اصفهان، تبریز، ارومیه، یزد، اهواز، قزوین و سمنان هشدار متوالی آلودگی هوا داده و تأکید کرده در این بازه، بارش مؤثری برای شستوشوی هوا پیشبینی نمیشود.
ب) تعطیلی مدارس و افزایش موارد اورژانسی
- بر اساس یک گزارش خبری ۶ روز پیش، حدود ۳۰٪ از مراجعههای اورژانس در بعضی شهرها به آلودگی هوا نسبت داده شده و مدارس و دانشگاهها در ۱۴ استان در اول دسامبر / ۱۰ آذر تعطیل یا آموزششان غیرحضوری شده است.
- در روز ۱۶ آذر ۱۴۰۴ چند رسانهٔ داخلی از تمدید تعطیلی مدارس برای فردا ۱۷ آذر در تعدادی از استانها خبر دادهاند؛ علت ادامه تعطیلی ترکیب آلودگی هوا و شیوع آنفلوانزا اعلام شده است و تخمین زده میشود که این تصمیم، روی بیش از ۲ میلیون دانشآموز در استانهایی مانند مازندران و اصفهان اثر میگذارد.
۲. خشکسالی و کمبارشی به علاوه بحران آب
الف) کاهش شدید بارش در سطح کشور
- طبق دادههای سازمان هواشناسی که حدود ۸ روز پیش منتشر شده،
- از ابتدای سال آبی جاری تا ۷ آذر، میانگین بارش کشور ۳.۹ میلیمتر بوده، در حالی که میانگین بلندمدت ۳۳.۵ میلیمتر است؛ یعنی کاهش حدود ۸۸.۳ درصدی نسبت به نرمال.
- در هفت روز منتهی به ۷ آذر، عملاً هیچ بارشی ثبت نشده، در حالی که در بلندمدت برای این بازه زمانی حدود ۶ میلیمتر بارندگی ثبت میشده؛ یعنی ۹۹.۳٪ کمتر از حد نرمال.
- از ابتدای آذر تا ۷ آذر هم بارش صفر ثبت شده، در حالی که مقدار نرمال حدود ۶.۵ میلیمتر است (تقریباً ۹۹.۴٪ کاهش).
- گزارشی دیگر درباره استان تهران نشان میدهد:
- از ابتدای مهر تا پایان آبان، بارش ثبتشده برای شهر تهران تقریباً صفر بوده، در حالی که میانگین تاریخی پاییز برای تهران حدود ۳۴ میلیمتر است.
- در شهرستان شمیرانات، تنها ۰.۸ میلیمتر بارش ثبت شده، در حالی که میانگین بلندمدت حدود ۶۹.۵ میلیمتر است؛ یعنی تقریباً ۹۹٪ کاهش.
این ارقام نشان میدهد که در دو هفتهٔ اخیر، ما در امتداد یک آغاز فوقالعاده خشک برای سال آبی جدید بودهایم و بارش مؤثری که بتواند هم بحران آب و هم آلودگی هوا را تخفیف دهد، عملاً رخ نداده است.
ب) افت نگرانکننده ذخایر سدهای تهران و بحران آب شهری
- چهار روز پیش به نقل از رسانههای حکومتی یک گزارشات خبری اعلام کردند که سطح آب سدهای اطراف تهران بیش از نصف نست به سال قبل کاهش یافته و این وضعیت در چارچوب «شدیدترین وضعیت در۶۰ سال اخیر» توصیف شده است.
- در گزارشی دیگر، مدیرعامل شرکت آب منطقهای تهران گفته است که سطح آب سدهای تهران ۴۳٪ نسبت به سال گذشته پایین آمده و برای نمونه، سد امیرکبیر فقط حدود ۸٪ از ظرفیت خود را آب ذخیره دارد.
- در برخی تحلیلها و گزارشهای ویدئویی نیز تأکید شده که سطح آب بعضی سدها به حدی پایین آمده که برداشت بیشتر، از نظر فنی و سازهای خطرناک است؛ یعنی وارد «مرحله بسیار حساس» شدهایم.
این اعداد، در کنار کمبارشی، نشان میدهد که در دو هفتهٔ اخیر، ریسک تنش آبی در زمستان و بهار آینده برای تهران و برخی شهرهای دیگر، بهشکل جدی بالا رفته؛ حتی اگر فعلاً رسما جیرهبندی آب اعلام نشده باشد.
۳. دریاچه ارومیه، تالابها و ریزگردها
الف) وضعیت دریاچه ارومیه در هفتهها و روزهای اخیر
- یک گزارش تحلیلی بهروزشده در آبان ۲۰۲۵ میگوید حدود ۹۵٪ از سطح دریاچه ارومیه از بین رفته و دریاچه در آستانهٔ «وضعیت غیرقابل بازگشت» قرار دارد.
- در ۲۷ آبان (حدود سه هفته پیش)، گزارشی در رسانههای حکومتی اعلام کرد کاهش بارندگی و افت آبهای زیرزمینی، دریاچه ارومیه را به مرز خشکی کامل رسانده و در کنار آن، ذخایر سدهای آذربایجان غربی هم به شدت کاهش یافته است.
- طبق گفتهٔ مدیرکل محیطزیست آذربایجان غربی رژیم، برای احیای دریاچه ارومیه بیش از ۳.۱ میلیارد مترمکعب آب نیاز است، در حالیکه مصرف آب در بخشهای مختلف حوضه هنوز فراتر از ظرفیت پایدار است.
- یک گزارش تحلیلی دیگر تأکید میکند که ایران با خشکشدن دریاچه ارومیه و از دست دادن بیش از ۸۰٪ تالابهای خود وارد مرحلهٔ بحرانی در حوزه آب شده است.
- مجموعه گزارشات نشان میدهد که ارومیه از نگاه کارشناسان «در آستانه فروپاشی نهایی» است و هشدارها افزایش یافته است.
ب) پیوند با ریزگردها و آلودگی هوا
- گزارشات بر پایه بررسیهای انجامشده روی دریاچه ارومیه نشان میدهد که با خشکشدن بستر دریاچه، طوفانهای گرد و غبار حاوی نمک میتوانند در کمتر از ۱۲ ساعت صدها کیلومتر جابجا شوند و حتی از مرزهای کشور عبور کنند.
- این تحقیقات به صراحت بحران آب (خشک شدن دریاچهها و رودخانهها) را با بحران آلودگی هوا در ایران به هم پیوند میدهد: ریزگردهای شور ناشی از ارومیه و دیگر پهنههای خشکشده، به تشدید آلودگی و مشکلات تنفسی در شهرها کمک میکنند.
ارومیه فقط یک «مسئله آب» نیست؛ بلکه منبع بالقوه ریزگردهای نمکی و تشدیدکننده آلودگی هوا حتی در شهرهای دورتر معرفی شده است.
۴. سیلابها
- در ۲۶ آبان، بارشهای شدید در بخشهایی از غرب ایران منجر به سیلاب شد. این در حالی است که ماهها خشکسالیِ شدید، کشور را وارد بدترین بحران آب چند دهه اخیر کرده و حکومت را به سمت استفاده از روشهایی مانند بارورسازی ابرها سوق داده است.
۵. بازتاب بینالمللی و سیاست اقلیمی ایران (در چند هفتهٔ اخیر)
در حاشیهٔ نشست تغییر اقلیم سازمان ملل (COP30) در برزیل در ماه نوامبر:
- رئیس سازمان محیطزیست رژیم و دیگر مسئولان حکومتی در سخنرانیهای رسمی، بر نیاز به «عدالت اقلیمی»، تأثیر تحریمها بر توان ایران در سرمایهگذاری محیطزیستی و نیز برنامههایی مانند گسترش انرژی خورشیدی و کاهش نسبی انتشار گازهای گلخانهای تأکید کردهاند. رژیم ایران همواره سوء مدیریت و سیاستهای مخرب زیست محیطی در ایران را به تحریمها مربوط میکنند در صورتیکه این مسئولان رژیم حاکم بر ایران هستند که اصلی ترین عامل وضعیت فاجعه بار کنونی هستند.
- همزمان، در سطح جهانی، موضوعاتی مثل نقشهراه خروج از سوختهای فسیلی در متن مذاکرات COP30 بهشدت محل کشمکش بوده و بعضی پیشنویسها حتی اشارهٔ مستقیم به «فازاوتِ» سوخت فسیلی را حذف کردهاند.
