سال ۲۰۲۵ یکی از پرچالش‌ترین سال‌ها برای محیط‌زیست ایران در دهه‌های اخیر به شمار می‌آید،  سالی که در آن مجموعه‌ای از بحران‌های اقلیمی، ساختاری و مدیریتی به‌صورت هم‌زمان و درهم‌تنیده بروز یافتند. بررسی روندهای این سال نشان می‌دهد که مسائل زیست‌ محیطی ایران نه به‌عنوان رخدادهایی مقطعی، بلکه در قالب یک چرخه بحران پایدار و تشدید شونده قابل تحلیل هستند.

در ماه‌های ابتدایی سال، وقوع انفجار و آتش‌سوزی گسترده در تأسیسات بندری بندرعباس، علاوه بر پیامدهای انسانی، توجه کارشناسان را به ابعاد زیست‌محیطی حوادث صنعتی جلب کرد. گزارش‌های منتشرشده در رسانه‌های داخلی و بین‌المللی حاکی از نگرانی درباره انتشار آلاینده‌های هوا، آلودگی خاک و ورود پساب‌های آلوده به محیط‌های ساحلی بود. این رویداد بار دیگر ضعف زیرساخت‌های ایمنی زیست‌محیطی و فقدان ارزیابی‌های جامع اثرات محیط‌زیستی در صنایع بزرگ کشور را برجسته ساخت.

با ورود به فصل بهار، پدیده گردوغبار در مقیاس وسیع، بخش‌های گسترده‌ای از غرب، جنوب و مرکز ایران را تحت تأثیر قرار داد. بنا بر گزارش‌های خبرگزاری‌های رسمی و تحلیل‌های کارشناسی، اگرچه بخشی از این ریزگردها منشا فرامرزی داشتند، اما خشک‌شدن تالاب‌های داخلی، بخصوص هورالعظیم و جازموریان، افت سطح آب‌های زیرزمینی و کاهش پوشش گیاهی ناشی از خشکسالی‌های متوالی، نقش تعیین‌کننده‌ای در تشدید این پدیده ایفا کردند. از دلایل اصلی خشک شدن (خشکاندن عمدی) تالاب هورالعظیم می‌توان به فعالیتهای اقتصادی سپاه پاسداران در ایجاد چاههای جدید اشاره کرد. پیامدهای این وضعیت شامل تعطیلی مراکز آموزشی و اداری، افزایش بار بیماری‌های تنفسی و فشار مضاعف بر نظام سلامت کشور بود. این وضعیت وخامت بار، بخصوص در مناطق اهواز و جنوب غربی کشور فاجعه بار بود.

تابستان ۲۰۲۵ اوج بحران‌های اقلیمی و زیست‌محیطی ایران را رقم زد. موج‌های گرمای کم‌سابقه با دمای گاه فراتر از ۵۰ درجه سانتی‌گراد، به‌ویژه در مناطق جنوبی و مرکزی، به کاهش شدید ذخایر آبی سدها و تشدید تنش در شبکه‌های آب و برق انجامید. این کاهش ذخایر آب همچنین بر اثر سیاستهای مخرب جمهوری اسلامی در دهه‌های گذشته بوجود آمده است. گزارش‌های رسمی منتشر شده از سوی وزارت نیرو نشان داد که سطح ذخایر بسیاری از سدهای مهم کشور به پایین‌ترین حد خود در چند دهه اخیر رسیده است. در نتیجه، کاهش فشار و قطع مقطعی آب و برق در کلان‌شهرها، از جمله تهران، به یک پدیده فراگیر تبدیل شد و دولت ناچار به اعمال تعطیلی‌های موردی برای مدیریت مصرف انرژی و آب شد.

در ادامه تابستان و با ورود به فصل پاییز، پیامدهای اجتماعی و زیست‌محیطی بحران آب آشکارتر گردید. افت تولید کشاورزی، افزایش نارضایتی‌های مردمی بر سر تخصیص منابع آب و تشدید مهاجرت از مناطق روستایی و کم‌آب، از جمله نتایج مستقیم این وضعیت بود. گزارشهای بسیاری حاکی از مهاجرت مردم از مناطق مرکزی و جنوب به شمال ایران بوده است. این در حالیست که زیر ساختهای شهرها در شمال ایران در استانهای گیلان و مازنداران پیشاپیش در وضعیت بسیار وخیمی قرار دارند.

در همین دوره، سازمان حفاظت محیط‌زیست از احیای برخی برنامه‌های حفاظتی، از جمله اقدامات مرتبط با حفاظت از گونه‌های در معرض خطر مانند یوزپلنگ آسیایی، خبر داد. با این حال، بسیاری از کارشناسان محیط‌زیست در رسانه‌های تخصصی تأکید کردند که تداوم تخریب زیستگاه‌ها و بحران آب، اثربخشی این برنامه‌ها را به‌شدت محدود می‌کند.

پاییز ۲۰۲۵ با بروز پدیده‌ای وارونگی همراه شد. در حالی که اکثر مناطق کشور همچنان با خشکسالی مواجه بودند، وقوع بارش‌های ناگهانی و شدید در برخی مناطق به سیلاب‌های مخرب انجامید. تحلیل‌های منتشرشده نشان داد که خشکی طولانی‌مدت خاک و تخریب پوشش گیاهی بر اثر سوء مدیریت و نبود هیچ گونه بازرسی، ظرفیت نفوذ آب را کاهش داده و بارش‌های مقطعی را به رواناب‌های سطحی و سیلاب‌های پرخسارت تبدیل کرده است. این وضعیت ضعف مدیریت یکپارچه حوضه‌های آبریز و ناتوانی در سازگاری با تغییرات اقلیمی را بیش از پیش آشکار ساخت.

در ماه‌های پایانی سال، بحران آلودگی هوا بار دیگر به یکی از اصلی‌ترین چالش‌های زیست‌محیطی کشور تبدیل شد. تهران و چند کلان‌شهر دیگر روزهای متوالی شاخص‌های «ناسالم» و «بسیار ناسالم» را تجربه کردند. بنا بر گزارش‌های رسمی وزارت بهداشت و بازتاب آن در رسانه‌های معتبر فارسی، افزایش قابل‌توجه مراجعات بیماران قلبی و تنفسی به مراکز درمانی به‌طور مستقیم با آلودگی هوا مرتبط بود. گزارشهای رسمی حاکی از مرگ 60 هزار تن از شهروندان در شهرهای بزرگ بر اثر آلودگی هوا بود، در حالی که بسیاری از بیماریهای مرگبار نیز ناشی از همین آلودگی‌ها بشمار می‌رود. تحلیل‌های کارشناسی، پیوند میان خشکسالی، کاهش رطوبت هوا، افت پوشش گیاهی و تشدید آلودگی هوا را که بار اصلی مسئولیت آن بر دوش رژیم حاکم است، به‌عنوان یکی از ویژگی‌های بارز وضعیت زیست‌محیطی ایران در سال ۲۰۲۵ برجسته کردند.

در مجموع، بررسی تحولات محیط‌زیست ایران در سال ۲۰۲۵ نشان می‌دهد که این سال نماد هم‌زمانی و هم‌افزایی بحران‌ها در اثر سیاستهای مخرب جمهوری اسلامی در دهه‌های اخیر بود. خشکسالی، گرمایش شدید، آلودگی هوا، گردوغبار، سیلاب‌های ناگهانی و تهدید تنوع زیستی، نه به‌صورت پدیده‌هایی جداگانه، بلکه به‌عنوان اجزای یک چرخه بحران ساختاری بروز یافتند. به همه این موارد باید افزایش میزان فرونشست‌ها در مناطق مختلف کشور را نیز افزود که از رکوردهای بین المللی پیشی گرفته‌اند. شواهد ارائه‌شده در منابع داخلی و بین‌المللی حاکی از آن است که بدون اصلاحات بنیادین در نظام حکمرانی آب، انرژی و محیط‌زیست، و بدون رویکردی مبتنی بر سازگاری با تغییرات اقلیمی، تداوم و تشدید این بحران‌ها در سال‌های آینده محتمل خواهد بود. 

تحت حکومت فعلی اصلاحات بنیادین به هیچوجه قابل حصول نیست. جلوگیری از روند فزاینده تخریب محیط زیست در همه عرصه‌ها تنها با تغییر کامل رژیم جمهوری اسلامی میسر است.

منابع:

Reuters — Death toll in Iran’s Bandar Abbas port blast rises to 70 (Apr 28, 2025)

ایرنا – گزارش‌های بحران آب، گرما و آلودگی هوا در سال ۱۴۰۴/۲۰۲۵

IFP News — Dust storm triggers orange alert across 13 Iranian provinces (May 14, 2025)

ایسنا – گردوغبار، تعطیلی‌ها و پیامدهای سلامت

The Guardian — Iranians asked to limit water use as temperatures hit 50C (Jul 22, 2025)

تهران تایمز – محیط‌زیست، یوزپلنگ آسیایی و بحران آب

Le Monde — In Iran, daily power and water outages disrupt daily life… (Aug 7, 2025)

Reuters – Iran water crisis, floods, Caspian Sea, air pollution (2025)

RFE/RL — Tehran Pollution Reaches ‘Alarming’ Level… (Nov 29, 2025)

Financial Times – Iran water shortage and cloud seeding

Yale E360 — After Ruining a Treasured Water Resource, Iran Is Drying Up (Dec 18, 2025)

Yale Environment 360 – Iran drought and environmental collapse